ცხინვალის მე-5 საშუალო სკოლა დე-ფაქტო სამხრეთ-ოსეთის ტურისტული მარშუტის გზამკვლევშია შესული, რომელიც ინტერნეტით ახლახანს გავრცელდა. ეზო, რომელსაც საფლავები მოიცავს, აღნიშნულ გზამკვლევში სამხედრო მემორიალის სახელითაა შესული.

მოქმედი სკოლის შესასვლელში, 90-იანი წლების დროს დაღუპულთა საფლავების გვერდით, 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს გარდაცვლილებიც დაკრძალეს და განმარტეს, რომ აქ ,,ქართველი ფაშისტების მიერ მოკლული ადამიანთა სულები განისვენებს. გარდაცვლილთა საფლავის ქვებზე მითითებულია რომ პიროვნება ,,ქართველთა აგრესიის მსხვერპლია“.

აღნიშნულ წარწერებს და დევიზს ცხინვალიდან დევნილები აპროტესტებენ. ისინი  რეაგირებას მოითხოვენ და აღნიშნავენ, რომ სკოლის წინ, ასეთი მემორიალის არსებობა რუსულ პროპაგანდისტულ პოლიტიკას და ერთა შორის შუღლის გაღვივებას ისახავს მიზნად. 

,,ცხინვალში უამრავი ადგილია, რომელიც საქართველოსთან შეიარაღებული კონფლიქტების შედეგებს ნათლად ასახავს. ერთ-ერთი ასეთი მდებარეობს ალანა ჯიოევას გამზირზე, რომელსაც საბჭოთა კავშირის დროს ლენინის სახელს ატარებდა, სამხრეთ ოსეთის დედაქალაქის მე-5 საშუალო სკოლა. ამ სკოლის ეზოში სამხედრო მემორიალს ნახავთ, სადაც რესპუბლიკის სამხედრო კონფლიქტების მსხვერპლთა სულები განისვენებს. 1992 წელს ამ მიწაზე 500 მდე ადგილობრივი დაიღუპა ქართველი ბანდიტების მიერ. შეიარაღებულებმა მიცვალებულებთან თავისი ახლობლები არ შეუშვეს, რადგან იმ დროს ეს ტერიტორია ქართველი ჯარისკაცების ხელში იყო. 2008 წლის კონფლიქტის შემდეგ კი მემორიალი ახალი საფლავების შემადგენლობით შეიცვალა.“-წერია ცხინვალის რეჟიმის მიერ გამოცემულ გზამკვლევში, რომელსაც მეტი თვალსაჩინოებისთვის სკოლის ეზოში გადაღებული მემორიალის ფოტოც ახლავს. 

ეს ადგილი 2008 წლამდე ცხინვალიდან დევნილმა თამაზ გვიმრაძემ პირადად ნახა. ამ სკოლაში არ უვლია, თუმცა ბავშვობაში მე-5 სკოლის შესახებ ბევრი სმენია. როგორც ის შიდა ქართლის საინფორმაციო ცენტრთან საუბარში იხსენებს, შენობა რუსული სკოლის სახელს ატარებდა, რომლის ეზო 1992 წლის შემდეგ საფლავებმა მოიცვა. 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ კი მათი რიცხვი თანდათან გაიზარდა. თამაზ გვიმრაძე ამ ფაქტს ბავშვის ფსიქოლოგიაზე დარტყმად აფასებს.

,,როდესაც ეს ადგილი პიველად ვნახე, ვერ აგიღწერთ, რა ემოცია დამეუფლა. როგორ შეიძლება ყოველდღე ბავშვებს ასეთი გარემოსთვის აყურებინო, რომ აღარაფერი ვთქვათ იმ დეზინფორმაციაზე, რაც ამ მემორიალს წარწერების სახით ახლავს. ამ სკოლაში ჩემ ბავშვობაში შერეული ოჯახებიდან დადიოდნენ ბავშვები. შესაძლოა რომელიმეს დედა, მამა ან ვინმე ნათესავი ყავდა ქართველი. წამოიდგინეთ ამ ბავშვის ფაქიზი ფსიქიკა და შთაგონებული სიძულვილი, რაც მას მთელი ცხოვრება გაჰყვება.“ -ამბობს თამაზ გვიმრაძე.

ეს სკოლა კარგად ახსოვთ ქართულ მხარეს მცხოვრებ სხვა დევნილებს და გამყოფ ხაზთან მდებარე სოფლებშიც, რომლებსაც ომამდე ცხინვალში მიმოსვლა ხშირად უხდებოდათ. ერგნეთში მცხოვრები ლია ჩლაჩიძე ამ სკოლის ეზოში მდებარე მემორიალის ისტორიას იხსენებს და ფიქრობს, რომ რუსული გავლენების მიუხედავად, იქაური ახალი თაობა ხელოვნურად შექმნილ ბარიერებს გაარღვევს და თანაცხოვრების კავშირებს ქართველ ხალხთან ისევ აღადგენს.

,,მემორიალური სასაფლაო ცხინვალის მე-5 სკოლის ეზოში მდებარეობს. როგორც ცხინვალში ამბობენ სასაფლაო შეიქმნა ოსი ხალხის ,,გენოციდის“ მე-19 წლისთავისათვის. სასაფლაოზე დგას ,,ქართველთა აგრესიის მსხვერპლთა დაფა, რომელიც დათარიღებულია 1989-1992 წლებით. ეს მომორიალი შეტანილია ტურისტულ მარშრუტში, როგორც ქალაქის ერთ-ერთი ღირშესანიშნავი ადგილი. დე-ფაქტო ხელისუფლება ასეთი აგრესიით ზდის მომავალ თაობას, რადგან სასაფლაო სკოლის ეზოშია მოქცეული და გათვლილია ტურისტებზეც. პირდაპირ მიმართულია იქითკენ, რომ აი ვინ გვყავს ჩვენ მეზობელი, რომ არა რუსეთი, ჩვენ ყველა ვიქნებოდით მსხვერპლი. ამ სასაფლაოს ძირითადი ლაიტმოტივი სწორედ ეს გახლავთ. როგორც ჩვენსკენ გადმოაქვთ მავთულხლართები, ის თაობაც ისეა მოქცეული მავთულხლართებში, რასაც ადგილობრივი რეჟიმი უქმნის. მიუხედავად ამისა, მე მაინც მგონია, რომ გამოჩნდება ისეთი ძაფები, რომლებიც ამ ორ ხალხს ისევ ერთმანეთთან დააკავშირებს. მე მაქვს იმედი, რომ ეს მემორიალი იქ ნამდვილად არ უნდათ. რადგან ადრეც იყო ამ მემორიალის სხვა ადგილზე გადატანის მცდელობა, მაგრამ არ გააკეთებინეს." - ამბობს ლია ჩლაჩიძე.

დიდი ლიახვის ხეობიდან დევნილი, ისტორიკოსი ნიკო ოთინაშვილი თვლის, რომ ცხინვალის მთავრობა კონფლიქტების გაღვივებას და ეთნიკურ შუღლს რუსული გავლენებით ყოველთვის ხელს უწყობდა. მისი განმატებით, ქართველების წინააღმდეგ მიმართული პროპაგანდა ცხინვალში კიდევ უფრო მწვავედ დგას. ნიკო ოთინაშვილის შეფასებით, საფრთხე უფრო მეტად სერიოზულია, ვიდრე ეს ამ სკოლის სახით ჩანს.

,,ეს პირველი შემთხვევა არაა, როდესაც ცხინვალის ვითომ მთავრობას ახალი თაობის აღზრდაში საკუთარი წვლილი შეაქვს. სეპარატისტული რეჟიმი არა თუ საფლავებით ახდენს ბავშვებზე გავლენას, არამედ ექსკურსიებზეც კი დაჰყავთ ოკუპირებულ ქართულ სოფლებში და იქ მდებარე ისტორიულ ძეგლებზე დამახინჯებულ ინფორმაციებს აწვდიან. ციხეები, რომლებსაც ქართული ისტორია და წარსული აქვს, რუსი და ოსი ხალხის საკუთრებად ასაღებენ. ეს ჯერჯერობით შეიძლება ვინმემ უმნიშვნელოდ ჩათვალოს, მაგრამ ახლო მომავალში როდესაც ცხინვალის სათავეებს სწორედ ეს თაობა დაიკავებს, არასწორად მიწოდებული ინფორმაციისა და აგრესიით გამსჭვალული გონებით, ვფიქრობ საერთოდ დაიკარგება კავშიების აღდგენისა და ურთიერთობების სურვილი ქართველებთან, ამიტომ სასწრაფო ზომებია მისაღები საერთაშორისო თანამეგობრობის მხრიდან“-აცხადებს ხეობელი ისტორიკოსი ნიკო ოთინაშვილი.

ცხინვალის მე-5 სკოლის ეზოში დე-ფაქტო მთავრობა მათთვის ,,მნიშვნელოვან“ თარიღებში ხშირად აწყობს სხვადასხვა ღონისძიებას. მთავარი მონაწილე პირები ამ დროს ისევ მოზარდები არიან.