Цхаверы хъæумææввахс ис Цхиреты фидар. Картлийы паддзæхты сæрдыгон резиденцийæ тынг хорз зыны Шида Картлийы фæз бынат. Ацы фидары уыд Луарсаб дыккаг, сауджын Тевдоре осмалтæн сæ фæндаг куы схæццæ кодта, æндæр фæндагыл сæ акодта æмæ пад¬дзахы сæрвæлтау йæхи æрхаста.

1250 м. бæрзæндыл уæвæг Цхаверы хъæуы абон 40-мæ ввахс бинонтæ ис регистрацигонд. Хæдзæртты æмбис афтид æмæ пырхытæ сты. Уæдæй фæстæмæ, ацы хъæумæ рухс куы æрбауагътой, зæххыты регистраци сарæх ис. Хъæумæ бахизæны та, хицауад ног зæххыты уæй кæнын дæр райдыдта.

Фидармæ сывæллæтты сæрды рæстæджы скæнынц. Зымæджы та, æрмæст 9 хæдзары цæрынц. Фæндаг гом куы вæййы, ног азмæ хуы ргæвдынмæ дæр æрцæуынц уазæгуаты горæттæгтæ, - загъта нын Джинихъашвили Унара, кæцы хъæуы иунæгæй цæры æмæ фосмæ зилы.

«Цы кæнон, куыст мын быдыры нæй, фылдæр ам дæн. Ус-сывæллæттæ мын горæты сты. Æз ам фос дарын. Ме рвылбонон цард цы у? Фосæн райсом хæринаг раттон, баизæр æмæ та сын хæринаг раттон. Кæд дæм арахъхъ ис, баназ дзы æмæ арсау ратул-батул кæн», - зæгъы Джинихъашвили Унара.
Уый ныхасмæ гæсгæйæ, фыддæр уавæры ис Цхаверы уæллаг хъæу, Гостъибе, цыран, ныртæккæ 12 хæдзарæй цæрынц.

Фæдзурынц-иу мæм. Кæд дам исчи цæуы уралыл, уæд дам ын дзул кæнæ исты продукт рарвит. Нæ траспорт уый у. Къуырийы мидæг иу хатт кæд сугмæ цæуæг урал рацæуы», - загъта нын Джинихъашвили Унара

2002 азы хъæуы 33 адæймаджы цардис. Уыдонæй, 82% этниконæй ирон нацийы æмбæстæгтæ уыдысты. Æвзæнгты фылдæр хай хъæуæй ацыдысты.

70 аздзыд сылгоймаг Беставашвили-Каркусашвили Тамар Сахъаврейæ Цхавермæ смой кодта. Сахъавре, дæр хæххон хъæу у цæугæдон Тъанайы комы. Хъæуы 10-онг дыгæрдыг æмæ хуытæм зилы. Хæдзары йын йæхи фыдæбонæй зымæгмææрцæттæгонд ис продукттæ: хъæдур, картоф, цыхт.

«Иу курдиат мæм ис хицауадмæ, дон рауадзой ацы ранмæ, цы ран уыдис раздæр. Стуртæн цы бадарон нæй», - зæгъы Беставашвили Тамар.

Хъæумæ бахизæны монтажгонд кран æхгæд у. Доны хæтæл лыг у æмæ, уымæ гæсгæйæ, краны фарсмæ цы дон æмбырдгæнæн цад ис уый афтид у. Ацы æфсæйнаг æмбыргæнæны фос дон нуæзта.

Куыд рабæрæг уымæ гæсгæ, нуазыны доны реабилитацийы рæстæджы, хъæуы цалдæр бынаты кранты кæрæдзиимæ хæтæлтæй баиу кодтй. Иу краны куы рауагътаис дон, иннæ кран нал цыд. Ай фæдыл Цхаверы цæрджытæ нырма ноджы дыууæ азы размæ Гостъибемæ цæугæйы рæстæджы губернаторæн æмæ гамгебелæн рахъаст кодтой. Цхаверæгтæн хуыздæр уыдаид, цæмæй арæзтадон компани крантæ паралеллон хæтæлтæй куы сиу кодтаид.

Дыууæ азы фæстæ дæр уавæр не сраст ис.

Социалон фыдцард ма ноджы иу цæрæг Табуашвили Циала æвзары. Фæстаг аст мæйы дæргъы йæ хицау æмæ йæ мой фæзиан сты кæрæдзийы фæдыл.

«Ацы стыр машинæтæ куы цæуын байдайынц, уæд нын кæд уыдон сласынц: ссад, зети, сæкæр. Уыдонæн бахæс кæнæм, скъолæ ам нæй, сывæллæты рæвдауæндон ам нæй. Æмæ уый тыххæй хъæуы сывæллон нæй. Кæд нæ исты тагъдæн бахъæуы, фистæгæй хъуамæ ныццæуай Ахалцихы хъæумæ», - зæгъы Табуашвили Циала.

Цхаверæй Ахалцихы онг 4 км-у, фæлæ районы центры онг, Къаспы онг - 22 км.
Фæззæгæй фæстæмæ Цхавер-Гостъибейы фæндаджы капиталон арæзтад райдыдта.
Куыстытæ уалдзæгæй сног уыдзысты æмæ 15 км. Фæндаджы ног æмбæрзт официалонæй иннæ азы байгом уыдзæн.