28-æм мартъийæ Гуырдзыстоны æмбæстæгтæн Шенгены зонæйы территорийыл æнæвизæйæ цæуыны режим скуыста.

Абоны бонæн историон нысаниуæг лæвæрд æрцыди, цæй фæстиуæгæн дæр визæйы либерализацийы Гуырдзыстон æртæбонон бæрæгбоны мадзæлттæй нысан кæны.

Æнæвизæ режим нысан кæны сæрибарæй рацу-бацу кæнын Шенгены зонæйы территорийыл, кæцыйы сконды ис Евроцæдисы 22 уæнг бæстæйы, Евроцæдисы 4 æнæуæнг бæстæйы æмæ Шенгены 4 кандидат бæстæйы:

Уæнг бæстæтæ сты: Австри, Белги, Германи, Дани, Испани, Итали, Латви, Литва, Люксембург, Малта, Нидерландтæ, польшæ, Португали, Греци, Франц, словени, Словаки, Венгри, Финлянди, Швеци, Чехи;
Æнæуæнг бæстæтæ: Исланди, Лихтенштейн, Норвеги æмæ Швейцари;
Фæлæ кандидат бæстæтæ та: Болгари, Кипр,, Румыни, Хоравти.

Æнæвизон режим гæнæндзинад дæтты Гуырдзыстоны æмбæстагæн биометрикон паспорты уæвыны цауы, æнæ визæйæ сæххæст кæной æрмæст цыбырæмгъуыдон визиттæ. Цыбырæмгъуыдон визит нысан кæны 90 боны кæцыфæнды 180 боны дæргъы. Евроцæдисы/Шенгены бæстæты 90 боны периодæй уæвыны фæстæ Гуырдзыстоны æмбæстаг хъуамæ ныууадза бæстæйы территорийы.

Евроцæдисы/Шенгены тыгъдады иннæ хатт ацæуын гæнæн уыдзæн 90 боны куы аивгъуыйа (æдæппæт 180 бон) уæд уый фæстæ. Цыбырæмгъуыдон визит гæнæн ис æнæдæр æмæ æндæр аххосæгтæм гæсгæ: туристон, бинонты уæнгты/æввахс хиуæтты бабæрæг кæнын, бизнес фембæлдтытæ, цыбырæмгъуыдон агуыргæнæн æмæ баивæнтыы программæтæ æмæ тренингтæ, курсытæ, культурон кæнæ зонадон мадзæлтты хайад исын, хос кæнын æмæ æнд. Кæцыфæнды ахæм визиты дæргъвæтиндзинад ма хъуамæ уа фылдæр 90 бонæй. Æнæвизон режим нæ хауы Шенгены зонæйы дæргъвæтин æмгъуыдон визиттæм ахуырад райсыны, кусыны æмæ æндæр аххосагæй. Дæргъвæтин приодмæ баззайыны фæндондзинады цауы, Гуырдзыстоны æмбæстонтæ визæйы райсынæн Гуырдзыстоны акредитацигонд аккаг бæстæйы консуладмæ хъуамæ курдиат бадæтта.

364 азы 28-æм мартъийы Римы император Валентинианус 1-аг йæ кæстæр æфсымæр Валенти æмхициуиуæггæнæгæй баурæдта. Валентинианес, афтæ, куыд, йе фсымæр Валенти, ницы ахуырад райста. 376 азы император Валенти Гунебисæй лигъдон Вестгуттæн Римы провинцийы Мезиайы æрцæрыны бар ратта. Фæлæ Римы хистæртæй къуындæггонд Вестгуттæ растадысты, Валенти фæмарди сæ ныхмæ арæзт Андрианополы хæсты.

845 азы 28-æм мартъийы Викингтæ Паризы горæты ныпырх кодтой. 845 азы мартъийы Данэлты хъомысджын, 120 науджын флот, Рагнары разамындæй, Сенайы фæстæ рацыд.
Рагнар Лотброк (лодброк – «сæракæй хæлаф» Lod – хъысмæт, Brog – нысан, тырыса).
Легендæмæ гæсгæйæ Рагнары тырыса уыд Одины халоны нывимæ, кæцы йын йæ базырæй уынын кодта стæры æрдæмады. Скандинаваг таурæгъты æмæ легендæты хъайтартæй уыд сæ иу. Уыдонæн сæ нысан уыд Паризы горæт. Каролæн паддзах франкты тыхтæ дыууæйыл адих кодта, цæмæй бахъахъхъæдтаид цæугæдоны былгæрон уæвæг территоритæ. Викингтæ цæрдæг фæлæууыдысты æмæ спайда кодтой уыцы уавæрæй, се ппæт тыхтæй дыууæйæ чысылдæр къордыл сæхи ныццавтой æмæ сæ куынæг æмæ цæгъдын байдыдтой. Сæ хыл тохмæ райрæзти. Викингтæ уацайрæгты ракодтой æмæ сæ цæугæдоны уæвæг иу чысыл скъадахыл æрцауыгътой афтæ цæмæй сæ иннæ франкаг тыхтæ уыдтаиккой. Ацы архайддзинад здæхт уыд франкаг æфсады мотивацийы æмæ тохы фæлæмæгъдæр кæнынæн æмæ æцæгæйдæр уый фæстиуæг райста. Куадзæны къуырийы, 28-æм мартъийы, Рагнар æмæ йæ адæм бабырстой æмæ ныпырх кодтой Паризы. Франктæ сæ ныфс нал бахастой æфсæддон ныхмæдзинад. Каролæн паддзах 7000 фунты бафыста æвзистæй æмæ цæгаттæгтæ регионы ныууагътой.

1854 азы 28-æм мартъийы Хъырымы хæст райдыдта – Франц хæст расидтис Уæрæсейæн. Хъырымы хæст даргъ кодта 1854 аз 28-æм мартъийæ 1856 азмæ. Хæст Паризы фидыды бадзырдæй фæцис. Ацы фидыдæй Уæрæсе фесæфта Дунайы иугæнæг æмæ Бесарабы. Уæрæсейæн байстой Сау денджызыл æфсæддон флоты дарыны бар. Сау денджызыл Уæрæсейы фидæрттæ хъуамæ дæрæнгонд æрцыдаиккой. Сау денджыз алы науæн дæр гом денджызæй хъуыстгонд цыд. Серби, Влахет æмæ Молдовæ Европæйы паддзахæдты хъахъхъæныны дæлбар фесты. Уæрæсе фесæфта уæлбарон æхсæнадæмон авторитет.

1930 азы 28-æм мартъийы Турцийы Константинопл æмæ Анкарайæн сæ ном фæивтой æмæ сæ «Истанбул» (Стамбул) æмæ «Анкара» схуыдтой. Турцийы республикæйы паддзахад фæсарæйнаг бæстæты Турчы горæтты туркаг нæмтты пайда кæнын официалонæй æркуырдта. Ацы бонæй фæстæмæ постæйы адрисыл Ангорæйы æмæ Константинополы номхуындтыл æрбацæугæ фыстæджытæ Анкарайы æмæ Стамбулы адресаттæм нал фæхæццæ сты. Стамбулы æмæ Анкарайы нæмттæ ацы боны æгас дунейы æрцыдысты регистрацигонд.

1939 азы 28-æм мартъийы Испанийы æмбæстагон хæст фæцис – гермайнаг Франсиско Франко систа г. Мадриды. Ресбуликæгтæ æмæ националты хсæн 1936 азы райдайгæ æмбæстагон хæст æртæ азы даргъ кодта æмæ Испанийæн æрхаста бирæ зиæнттæ, стыр пырхытæ. Инæлар Франкойы рдыгæй «Республикон адæмон фронты» ныхмæ саразгæ фæфæлдæхтæй бæстæйы сырæзт диктаторон режим, кæцыйы хицауиуæгад 1975 азмæ дарддæр кодта. Æмбæстагон хæсты рæстæджы инæлар Франкойы æвварс хæцыд Гитлер, кæцыйы нысан уыд Испанийы Берлин-Римы альянсмæ сиу кæнын.

1947 азы 28-æм мартъийы сырæзт Баиугонд Нациты Европæйы экономикон къамис. Æппæтдунеон аренæйыл сырæзгæ экономикон проблемæты алыг кæнынæн, экономикон стабилиондзинады сифтонг кæнынæн æмæ базарады æнцонвадат скæныны нысанæй арæзт къамисмæ 56 уæнг бæстæ бацыд. Къамисы уæнг бæстæты хсæн Туркимæ иумæ сты Казахстан, Киргизи, Таджикистан æмæ Туркмени.

1979 азы 28-æм мартъийы Пенсильванийы, сакъадах три-маилы (Трее Миле Исланд) атомон электростанцийы æрцыд серьезон авари. Сæмагондæй, атомон электростанцийыл дыууæ ядерон реакторы тъæфой фехæлдис. Уый дунейы коммерцион нысаниуæджы атомон электростанцийы аварийы фыццаг цау уыди. Баиугонд Штатты ядерон регуляцийы къамис æрцæугæйы техникон æдзæттæдзинад æмæ кусæг персоналы фæаххосджын кодта. Банысанкæнинаг у уый, цæмæй аварийы фæстиуæгæн нæдæр станцæйы æмæ нæдæр уымæ æввахс уæвæг цæрæнуæтты ничи фæзиан.